KANGIATA ILLORSUA

QUPPERNERMIIT QUPPERNERMUT ILITSERSUUT – ATUAKKAMUT BOOK CREATORIMUT ILLOQARFIK QALERALEQARFIK

Kangiata Illorsuata atuartunut ilisaritinnerani assit marluk atorneqarput, tassa aasaanerani ukiuuneranilu assilisat. Klassimi oqaloqatigiissutigisinnaavasi:

• Kangiata Illorsua sunaanersoq. Soorlu qitiusumik paasissutissiisarfiuvoq kiisalu Sermeq pillugu oqaluttuaq-mikataavartumik saqqummersitaq.
• Kangiata Illorsuata eqqaa qanoq isikkoqarnersoq.
• Aasap ukiullu assigiinngissussat.
• Najukkassinni aasaq ukiorlu qanoq assigiinngitsigippat.

Nunap assinga oqaluuserissavarsi:

• Ilulissat qanoq inuttutigaa, ilissilu illoqarfissinni nunaqarfissinniluunniit inuit qassit najugaqarnersut?

Kalaallit Nunaanni illoqarfiit nunarfiillu allat sorliit ilisimavisigit?

Tikkuut aappaluttoq inissiguk illoqarfiullu/nunaqarfiullu atia allallugu.

Atuartut nunarsuup nunap assingata ilaa qimerloorpaat.

Atuartut tikkuut aappaluttoq nunap assingani nikisissavaat sumilu najugaqarnertik takutillugu.

Tikkuut karsimi qaqortumiippoq nunallu assinganut tutsinneqassaaq.

Klassissinni oqaluuserisinnaavarsi:

• Ilulissat ilissilu illoqarfissi imaluunniit nunaqarfissi assigiinngissusaat assigiissusalllu.

Atuakkami Ilulissat eqqaani immap kangerluillu pillugit nunap assinga atuartut isiginnaassavaat. Allataq atuassavaat:

    Imaq kangerluillu aqqusinersuuvoq.

      Ukiukkut sikumi qimussimik angallattarput.

      Aasaanerani umiatsiamik angallattarput.

      Amerlanertigut qaleralik taamatut angallannerujussuarmut pissutaavoq.

Qupperneq 15-mi nunaqarfiit marluk nalunaaqutserneqarsimapput. Nunaqarfiit imminnut ungasissusaat 10 km-rit missiliorpaa.

Klassissinni oqaluuserisinnaavarsi

• nunaqarfiit taakku marluk Kangiata paavata sineriaani akileriillutik inissisimanerat. Siornatigut imminnut tikeraassagaangamik ukiuunerani sikukkut ikaarsinnaasarsimapput.
• Kangiata paava ukiukkut sikusarunnaarnikuuvoq taammattumillu aasakkut ukiukkullu umiatsiamik angallavigisariaqarluni.
• Sikukkut 10 km-ri pisullugu qanoq sivisutigisarsimava.

Atuartut maannakkut podcasti Illoqarfik qaleraleqarfik tusarnaassavaat. Quppernermi 16-mi asseq toorlugu podcasti aallartissavaat.

Atuartut podcastimik tusarnaalinnginneranni podcastip imarisaanik naatsunnguamik nassuiaasinnaavutit.

Podcastip imarisai

1. Oqaluttuaq imarpaluk pujortuleqqallu tartaarpalunnera ilutigalugu aallartippoq.
2. Katrine Nylandip oqaluttuaraa:
   1. ulloq unnuarlu pujortuleeqqat aalisariartut imaluunniit allamukartut ungasissumi tartaarpalunnerat tusaaneqarsinnaasoq
   2. qalerallit ingammik tassaasut Ilulissat illoqarfittut aalisarfissuartut sininneq ajortumut inissisimaneranut pilersitsisut.
   3. inuit ujaraannarnik sakkullit siulliit ukiut 4400 matuma siornatigut Kangianut nunnissimasut inuunerannullu piniarneq aalisarnerlu tungaviujuarsimasoq.
   4. Ajoqersuiartortitap Poul Egedep 1737-mi ullorsiutimini allaaserisimavai Sermermiuni (taamanikkut Kalaallit Nunaanni nunaqarfiit annersaat) innuttaasut nunaqarfittik piniarfigissaarnerujussuartillu qanoq tulluusimaarutigitigigaat; tamannalu pillugu angakkortik qutsavigisariaqarlugu.
   5. angakkumik issiallattumik oqaluttuaq, massikkamilu oqartoq: siku uani putussarvarsi aalisarlusilu.
   6. sermip iminngortup inuussutissarpassuaqarnera pissutaalluni sumiiffinnut allanut naleqqiullugit pisarineqartartunut qalerallit annerusut nerpiginnerusullu.
      
      
3. Pallip, Ilulissani borgmesterip, oqaluttuaraa
   1. New Yorkimi kalaaleq naapitani ima oqartoq: ”Nunarsuarmi taamaallaat summiiffinni marlunni, tassa illoqarfik ulloq unnuarlu ingerlavoq. Tassa New Yorkimi Ilulissanilu.”
   2. Poul Egedep allataanik issuaaneq
      1. Maani Kalaallit Nunaanni sumiiffinni tikissimasanni inuttunerpaaq tikippara, illut anngajaarujussuit 20-it pallillugit amerlassuseqartut, soorlu illoqarfeerannguaq. Tamanna tanngassimaarutigaat aperippullu, sumiiffinni allani sumiiffimmi ataatsimi inunnik taamak amerlatigisunik takusimanersunga. Oqalunnerat pissusilersornerallu aallaavigalugu ingerlaannaq misigilerpunga, amerlassusertik piniarfiginnertillu tulluusimaarutigigaat. 

4. Lisap oqaluttuaraa
   1. ullut arlaanni Nuummi Kalaaliaqqami aalisartoq aperisimallugu, aalisakkat mikisut tuniniagai suunersut nerineqarsinnaanersullu. Suna uffa Kujataani ammassaat taamak mikitigisinnaapput. 

Atuartut marlukkaarlutik imaluunniit eqimattannguakkuutaarlutik tusarnaarnissaat innersuutigineqarpoq.

Atuartut tusarnaagartik minutsit arlallit atorlugit oqaluuserissavaat.

Qupperneq 17-mi atuartut podcasti oqaluttuaralugu naatsunnguanik immiussissapput. Quppernermi assit tusarnaarsimasannut eqqaasitsissutissatut iluaqutaasinnaapput.

Immiussineq: ilitsersuut 1 uani takuk.

Immiussaq maannakkut assiliartaaqqatut ikkusimavoq. Assiliartaaraq kissaatigisaq malillugu sumulluunniit inissinneqarsinnaavoq. Tusarnaaqqinneqartuarsinnaallunilu.

Klassimi eqikkaaneq

Qupperneq 16-17-mut atatillugu suliaqarneq naammassippat klassi ataatsimoorluni oqaloqatigiinnissaq innersuutigineqassaaq. Innersuutigissavarput eqikkaanerup ingerlanerani taaguutit oqaatsillu pingaarnerit allattarfissuarmut allattornissaat.

Klassissinni oqaluuserisinnaavasi:

• Sooq Ilulissat Illoqarfik qaleraleqarfittut taagorneqarpa?
• Ukiuni tusintilinni qassini Kangia inoqarsimava?
• Angakkoq sunaana?
• Poul Egede kinaana, Kalaallit Nunaannilu sooq angalasimava?

Oqaloqatigiinnermut atatillugu ataani isumassarsiorsinnaavusi.

Taaguutit ilaannut Book Creatorimi quppernernik suliassanik sanasoqarsimavoq.

Ilissi nammineq quppernernik oqaloqatigiissutissanik, taaguutsinik oqaatsinillu pingaarnernik piumagussi ikkussisinnaavusi.

Taaguutsit oqaatsillu pingaarnerit

• Qaleralik – tassaavoq issittumi aalisagaq Atlantikup avannarpasinnerusortaaneersoq. Oqaa angisuujuvoq anngajaanillu kiguteqarluni. Angissusaata oqimaassusaatalu annerpaaffigisinnaasai tassaapput 120-130 cm aamma 45-50 kg. Qaleralik natermiunut allanut amerlanernut sanilliullugu immap naqqaniinnaq inuuneq ajorpoq. Issittup imartaani 200-nit 2000-nut meterinik itissuliimmiittuuvoq. Qaleralik 700-nit 2000 meterit tikillugit majimit aggustip tungaanut suffisarpoq. Qulingiluanit qulit tikillugit ukioqaleraangami suffisinnaalersarpoq. Qalerallit tukerlaajusut 20 cm-rit pallillugit angissuseqaleraangamik naqqa qalipaatinittarpoq imaanullu itinerusunut ingerlaarnissaminnut piareertarlutik.

Qaleralik aalisakkanik inuussuteqarpoq, s.i. saarulleeqqat kinguppaallu.

Qaleralik aalisakkanut natermiunut allanut naleqqiullugu qanoq allaassuteqarpa?

• Ujaraannarnik sakkoqarallarnerup nalaa – Kalaallit Nunaanni inuit siullit Saqqaq- aamma Independence-kulturinut atasimapput, taakkulu ukiut 4500-it missiliorlugit matuma siornatigut takkussimapput. Saqqaq-kulturip nalaani inuit annertunerusumik imaanit piniarnermik inuussuteqarsimapput, Independencesilli nalaani inuit umimmak pingaarnerpaatut piniagarisimavaat.

Saqqaq-kulturip nalaani inuit issittumi qulleq Kr.in.si. ukiut 1900-it sioqqullugit Kitaani nassaarisimavaat, ukiunilu untritillini tullerni nassaarneq Kalaallit Nunaannit Issittup sinneranut siammaappoq.

Inuit toquusarsinnaanngillat, taamaattumillu issittumi ukiukkut taartumi inuuneq saperpaat. Taamaattumik Issittumi inuit aniguisinnaanissaannut pisariaqarluinnartuusimavoq qaamanermik kissamillu pissarsisinnaaneq. Issittumi inuit siulliit orsumik ikummateqarneq qangali ilisimasimavaat, kisianni qulliit orsutortut angallanneqarsinnaasut nalusimavaat. Illuminni ammaannartunik ikumatitsiveqarsimapput, qisuillu qissiat orsorlu ikummatissatut atortarsimavaat, imaluunniit ujaqqat angisuut qaavi itersaamanerlit illup qeqqani inissillugit qullerisarsimavaat. 

Issittumi ukiuunerani sooq kaperlattarpa?

Issittumi kaperlannerani qaammaqqutit allat suuppat?

• Angakkoq inuiaqatigiinni kalaallini pissaaneqartorujussuusimavoq, qutsinnerusumi pissaanillit piumasaannik nassuiaasinnaanini pissutigalugu. Angakkoq ukiut arlalippassuit ilinniarnermut atortarsimavai. Ilinniartitsisoq tassagajussimavoq angakkoq utoqqasaaq pikkorissoq.
  Angakkunngussagaanni immikkut piginnaaneqartariaqarpoq. Anersaat assigiinngitsut toqusimasullu tarngi toorninermi attavigineqarsinnaasariaqarsimapput.

 Uani annertunerusumik paasisassarsiorsinnaavutit

Kalaallit Nunaanni suli angakoqarnerluni?

• Ajoqersuiartortitaq – Ajoqersuiartortitaq nammineq upperisaminik siammarsaaniarluni ilagiit allat upperisaannit mumisitsiniarnermik suliaqarpoq.

Ajoqersuiartortitat upperisanik nalunaajaajartortitsisartunut atatillugu takuneqartarput, taakkulu anguniagaraat ilaagiitik inunnik allanik upperisamut mumisitsinissaat.

Kristumiuussuseq upperisaavoq nalunaajaajartortitsisartoq. Upperisanik allanik aamma nalunaajaajartortitsisartunik ilisimasaqarpisi.

• Kalaaliaraq – tassaavoq piniartut aalisartullu pisaminnik tuniniaaffigisinnaasaat. Kikkulluunniit Kalaaliaqqami kalaaliminernik pisisinnaatitaapput. 

”Nioqqutissiaq” qanoq isumaqarpa?

• New York – illoqarfik siningisaannartoq. Inuit 8 millionit sinnerlugit tassani najugaqarput USA-milu illoqarfiit annersaraat. Ilulissani 5000-it inulaarlugit inoqarpoq; kisianni tamarmik ataatsimik assigiissuteqarput, ulloq unnuarlu tamarmik ingerlapput.

Illoqarfiit taakku marluk, New York aamma Ilulissat, qanoq imminnut immikkooruteqarpat?

Qupperneq 18-mi angakkoq Sermermioq issiallattoq pillugu allataq atuartut atuassavaat.

Ukiorpassuit matuma siornatigut Sermermiut Eqermiunut tikeraartussanngormata angakkuat issiallappoq. Massikkami oqarsimavoq, “Siku uani putussarvarsi aalisarlusilu!” Taava soqqaq kilillugu aalisaasiorput puisimillu qarsorsaliorlutik, sikulu putoriarlugu qaleralissuarmik pisaqarlutik.

Atuartut angakkoq, Sermermiut ilagalugit Eqimut sikukkut ingerlallutik issiallattoq pillugu isiginnaartitsissuteeqqamik sanassapput. Fiilmi assilivimmik immiunneqassaaq atuakkamilu qupperneq 19-mut ikkunneqarluni.

Videomik ikkussineq: ilitsersuut 5 uani takuk.

Qupperneq 20-mi atuartut atuagassiaq atuassavaat.

Maani Kalaallit Nunaanni sumiiffinni tikissimasanni inuttunerpaaq tikippara, illut anngaajaarujussuit 20-it pallillugit amerlassuseqartut, soorluli tassa illoqarfeerannguaq. Tamanna tanngassimaarutigaat aperippullu, sumiiffinni allani sumiiffimmi ataatsimi inuit taamak amerlatigisut takusimanerikka. Oqalunnerat pissusilersornerallu aallaavigalugu ingerlaannaq misigilerpunga, amerlassusertik piniarfiginnertillu tulluusimaarutigigaat.

Qupperneq 21-mi atuartut ullorsiumminni allassapput. Takorluuissapput Sermermiuni najugaqarlutik ullullu arlaanni 1737-mi Poul Egedemit tikeraarneqarlutik. Soorlu imaattut allassinnaapput:

• suut oqaloqatigiissutigaat?
• sunik nerippat?
• angakkortik upperaat?
• Jesusi upperaat?

Qupperneq 22-mi atuartut qaleralik pillugu atuassapput qaleraliullu assinga qimerlorlugu.

Qupperneq 23-mi atuartut qaleralik pillugu arlalinninn paasissutissanik erseqqissaat atuarsinnaavat.

Qupperneq 23-mi atuartut qaleralik titartassavaat atuakkamullu ikkullugu.

Qupperneq 24-mi atuartut aalisakkat maku assinganik ujarlissapput:

• nakunaq
• oqaq
• nataarnaq

Assit sinissanut imaqanngitsunut pingasunut ikkunneqassapput.

Assit ataasiakkaarlugit atuartut immiussissapput, tassungalu atatillugu aalisagaq oqaluttuarissavaat sumilu pisarineqarsinnaanersoq.

Atuartut aalisakkat natermiut allat assinganik ujarlersissinnaavatit piumappatalu annertunerusumik oqaluttuaritillugit.

Assinik allatanillu ikkussineq: ilitsersuut 2 aamma 3 uani takuk.

Quppernerni atuartut oqaatsit pingaarnerit taaguutillu sammisimasasi atorlugit atuartut oqaaseqatigiiliussapput imaluunniit oqaluttuaaraliorlutik. Paasissutissaasivimminnut allassinnaavaat, immiussinnaavaat imaluuniit titartaasinnaapput assinillu ikkussuillutik. Suliaat podcastimik sammisaqarnerisa nanginneranut ilaassapput.

Immiussineq assinillu ikkussuineq: ilitsersuut 1 aamma 2 uani takuk.

Podcastimut atatillugu sammisaqarnermi naggataarutaasumik atuartut assit atorlugit oqaluttualiussapput, tassungalu atatillugu podcastimik sammisaqarnerminni ilisimalersimasatik atussavaat.

Oqaluttualiartik tamaat titartarsinnaavaat, assinik ujarlersinnaapput imaluunnit periutsit taakku arlariissillugit oqaluttualiorsinnaapput. Immaqa nammineq allamik isumassarsiaqarput.

Immiussineq assinillu ikkussuineq: ilitsersuut 1 aamma 2 uani takuk.

Atuartut suliatik atuaqatiminnut saqqummiutissavaat.

Atuartut suliaannut atatillugu qisuariarnermi nersualaarinninneq tunngaviusariaqarpoq. Atuartut isummernissaminnut imatut kaammattorneqartariaqarput: suna pitsaasumik suliarineqarsimava – sunalu pitsaanerusumik suliarineqarsinnaava. Uaniannertunerusumik isumassarsiorit.

Qisuariaatit tunngavigalugit atuartut suliaminnik allanngortiterinissaat tamatigut siunertarineqanngilaq, akerlianilli nersualaarutit atuartunit paasineqarnissaat suliarineqarnissaallu siunertarineqarpoq.

Kangiata Illorsuanit podcastinik allanik sammisaqarniaruit siunnersuutigisinnaavarput atuartut atuagaata Book Creatorip toqqornissaa, taamaaliornikkut tassunga atatillugu suliaqarnermi atoqqinneqarsinnaammat.

Klassip qisuariaataat atuartunit atorneqarnissaat kissaatigigukku suliaaminnik sammisaqarlutik nangitsinissaat siunertaralugu piffissamik periarfissiisinnaavutit. Taamaalillutik atuaqatiminnit qisuariaatit atorsinnaavaat suliatillu allanngortiterlugit.

Podcasti Illoqarfik qaleraleqarfik Ilulissani Kangiata Illorsuanit inerisarneqarsimavoq.

Podcastimut Illoqarfik qaleraleqarfimmut ilinniartitsinermi ilinniusiat Lotte Brinkmannimit Daniella Maria Manuelimillu, Leg med IT suleqatigalugu inerisarneqarsimapput.

Book Creatorimi atuartut ilinniuisaat Rikke Falkenberg Kofoedimit Leg med IT-mi inerisarneqarsimavoq.

Ilinniartitsinermi ilinniusiaq Illoqarfik qaleraleqarfik Creative Commonsip ataani CC:BY tunngavigalugu atorneqarsinnaanera saqqummersinneqarsimavoq.

Ilinniartitsinermi ilinniusiap oqaasertai, suliassartai assillu siaruarterneqarsinnaapput, assilineqarsinnaapput suliarineqarsinnaallutillu, taamaallaallu suminngaanernera imatut issuarneqarnissaa ‘Illoqarfik qaleraleqarfik by Isfjordscenteret Ilulissat’ kissaatigaarput.