KANGIATA ILLORSUA

QUPPERNERMIT QUPPERNERMUT ILITSERSUUT – BOOK CREATORIMI ATUAGAQ “SERMEQ INUUNERMIK TUNISISOQ”

Kangiata Illorsuata atuartunut ilisaritinnerani assit marluk atorneqarput, tassa aasaanerani ukiuuneranilu assilisat. Klassimi oqaloqatigiissutigisinnaavasi:

• Kangiata Illorsua sunaanersoq.
• Kangiata Illorsuata eqqaa qanoq isikkoqarnersoq.
• Aasap ukiullu assigiinngissussat.
• Najukkassinni aasaq ukiorlu qanoq assigiinngitsigippat.

Nunap assinga oqaluuserissavarsi:

• Ilulissat qanoq inuttutiginersoq oqaluuserisiuk ilissilu illoqarfissinni nunaqarfissinniluunniit inuit qassit najugaqarnersut aamma oqaluuserissavarsi?
• Kalaallit Nunaanni illoqarfiit allat sorliit nalunngilisigit, sumiippallu?

Atuartut nunarsuup nunap assingata ilaa qimerloorpaat.

Atuartut tikkuut aappaluttoq nunap assingani nikisissavaat sumilu najugaqarnertik takutillugu.

Tikkuut karsimi qaqortumiippoq nunallu assinganut tutsinneqassaaq.

Klassissinni oqaluuserisinnaavarsi:

• Ilulissat ilissilu illoqarfissi imaluunniit nunaqarfissi assigiinngissusaat assigiissusallu.

Atuartut Kangiata nunap assinga qimerloorpaat. Nuna UNESCO´p nunarsuarmi kingornussat allattorsimaffianut ilanngunneqarsimasoq titarnermik aappaluttunik nalunaaqutsersorneqarsimavoq.

Atuartut sumiiffik qanoq annertutiginersoq missingersorlugu naatsorsussavaat. Inernera nunap assingani karsimut tungujortumut allanneqassaaq.

Malugiuk: Nunap assingata ataani uuttuut takuneqarsinnaavoq.

Nunap assinganut nalunaarsuut: GEUS.dk

Klassissinni oqaloqatigiissutigisinnaavarsi:

• UNESCO sunaava? (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization tassaavoq FN-mi ilinniartitaaneq, piorsarsimassuseq (kulturi), attaveqatigiinneq ilisimatusarnerlu pillugit suliniaqatigiiffik).
  • Kangia Sermerlu Kujalleq sumiiffiit immikkuullarissuupput asseqanngitsut, taamaattumillu UNESCO´p nunarsuarmi kingornussassat allattorsimaffianut ilanngunneqarsimapput.

Atuartut namminneq paasisassarsorsinnaapput:

• • Sumiiffiit allat nunarsuarmi eriagisatut nalunaarsuiffimmut ilaatinneqartut nalunaarsuiffimmullu ilanngunneqassagaanni piumasaqaatit?

Atuartut podcasti Sermeq inuunermik tunisisoq maannakkut tusarnaassavaat. Qupperneq 14-mi asseq toorlugu podcasti aallartissavaat.

Podcastimik tusarnaartinnasi podcastip imarisaanik naatsunnguamik ilisarititsisinnaavutit.

Podcastip imarisaa

1. Oqaluttuaq Sermip ningimarnata iigarpalunnerata nipaa ilutigalugu aallartippoq.
2. Katrine Nylandip oqaluttuaraa
   1. Kangia, UNESCO´p nunarsuarmi kingornussassat allattorsimaffianut ilanngunneqarsimasoq.
   2. kangerluup paavata tungaanut iluliarujussuit aniasut qalipaataallu allanngorartuartoq.
   3. sermip ningimarna ukiukkut millisartoq. Univingajattarpooq aasakkulli ingerlaaleqqittarluni iluliarsuillu Kangianut kaamisarlugit aallartittarluni.
   4. Malik, qulimiguulimmik timmisartortartoq ukiullu ilaani ullut tamaasa sermip ningimarna qulaallugu ingerlaartartoq.
3. Maliup oqaluttuarai
   1. takornariat Kangiata sermillu ningimarnata alutornassusianik qanoq takorlooruminaatsitsigisartut. Aallaqqaammut isumaqartarput tassaasoq titarneq qaqortoq takisooq aatsaallu sermip ningimarnata saavanit kilometerinik pingasunik ungasissuseqarlutik mikkaangamik qanoq angitiginersoq paasisaraat.
   2. sermip ningimarnata killinga 100 meterinit 300 meterit tikillugit qaffattarpoq. Sermeq uukkaleraangami qaffattarpoq siku qummut ajattarneqartarmat. Ilorpasinnerusumilu napigaangami appaqqittarluni. Taamatut pissusia ingerlaavartuarpoq.
   3. ulloq manna tikillugu 1000-it sinnerlugit sermip ningimarna tikittareeraluarlugu suli tamatigut isikkiviup alutornassusianik pakasarneqartuartarnini.

Atuartut marlukkaarlutik imaluunniit eqimattannguakkuutaarlutik tusarnaarnissaat innersuutigineqarpoq.

Atuartut tusarnaarsimasartik pillugu minutsit arlallit atorlugit eqqartuisikkit.

Qupperneq 15-mi atuartut podcasti oqaluttuaralugu naatsunnguanik immiussissapput. Quppernermi assilissat tusarnaarsimasamik eqqaamanissaanut iluaqutigisinnaavaat.

Immiussinermut ilitsersuut 1 uani takuk.

Immiussaq maannakkut assiliartaaranngorlugu ikkunneqarsimavoq. Assiliartaaraq sumulluunniit kissaatigisisaq naapertorlugu inissinneqarsinnaavoq. Immiussaq tusarnaaqqinneqarsinnaasuaannarpoq.

Klassimi eqikkaaneq

Quppernermi 14-15-mi sammisaqarneq naammassippat klassimi ataatsimoorluni oqaloqatigiinnissaq innersuussutigineqarpoq. Oqaloqatigiinnerup ingerlanerani taaguutit oqaatsillu pingaarnerit allattarfissuarmut allattornissaat innersuutigaarput.

Klassimi eqqartorsinnaavasi:

• Atuartut podcastimi tusarnaarnerminni suna eqqumiigineraat.
• Inuuneq qanoq isikkulik sermip ningimarnanit nassatarineqarpa?
• Taaguutit oqaatsillu pingaarnerit atuartut podcastimi siumorsimasaat.

Oqaloqatigiinnermut ataani isumassarsiorsinnaavutit.

Taaguutit ilaannut atatillugu Book Creatorimi suliassanik sanasoqarnikuuvoq.

Piumagussi oqaloqatigiissutigisassanik, taaguutinik oqaatsinillu pingaarnernik quppernernik ikkussisinnaavusi.

Taaguutit oqaatsillu pingaarnerit

• Sermip ningimarna – isumaqarpoq “sermeq ingerlaartoq”. Sermip ningimarna ingerlaartoq tassaavoq sermeq annertooq ingerlaartoq. Aputip nutaap serminngorsimasut oqimaassusaa sermersuup qaavani naammatsikkaangat naqitsinerup sermeq allerpaaq sinerissap tungaanut siammartittarpaa. Sermeq siammariartortoq sermip ningimarnanik taaneqartarpoq.

Takornariat qulimiguulimmit sermip ningimarnata isikkua qanoq isumaqartippat?

Soormitaava Malik sermip ningimarnata killinganit kilometerinik 3-nik ungasitsigisumut mittarpa?

• Iigarneq – sermip killingani sikuminersuit nunarsuup nutsuineranik imaanut nakkaagaangata iigarnermik Oqartoqarsinnaavoq sermeq iluliarsuarnik sikuminernillu ”ernisoq”. Iigarnersuit, tassa sermip ningimarnata killinga annertoorujussuanngorluni kaangartiteraangat, aasaanerani qaqutiguinnaq pisarput, kisianni sermip ningimarnata killingani sikumerngit katagartuaannarput ukiorlu kaajallallugu takuneqarsinnnaallutik.
• Podcastimi sermip ningimarnata killinga atorneqarpoq, atortussamilu matumani atorneqarluni. Oqaaseq alla atorneqarajuttoq tassaavoq sermip ningimarnata saava.

Soormitaavana sermip ningimarnata killingata portussaa 100 aamma 300 meterit akornanni nikerartartoq?  

• Km³ – atuartut qularnanngitsumik taaguut areal/m² ilisimassavaat –sisamanik teqeqqulik pappialami titartassavaat, manissortaalu titarnerit iluaniittoq tassa arealia. Maannakkut aamma karsimik titartaasinnaapput; inilu titarnerit iluaniittoq tassa initussuseq/m³.

Sermeq Kujalleq ukiumut km³-nik qassinik iigartarpa?

• Kaaviiaarneq – taamatut pissutsip ilisarnaatigaa sunaluunniit akulikinnerusumik akuttunerusumilluunniit aalajangersimasumik uteqqikkaangat, utertaqattaaraangat.

Sermeq ukiup qanoq ilinera apeqqutaalluni aamma allanngorartuuvoq. Sermip ingerlaarneri ukiup ingerlanerani issimik kiammillu sunnerneqartarput.

Qanoq innikkut sermip ningimarna ingerlaalersarpa?

Qanoq innikkut sermip ningimarna uningajattarpa?

• Malik – qulimiguulimmik timmisartortartuuvoq takornarianillu Kangia Sermerlu Kujalleq qulaallugu angallassisartoq.

Ulloq manna tikillugu 1000-it sinnerlugit sermip ningimarna tikittareeraluarlugu, tamatigut tamaniikkaangami suli tiguartittarpoq tupaallatsinneqarlunilu. Pinngortitap nukerujussuanik tamaaniittunik alutorsartinneqartuarpoq.

Sunamitaavaana sermip ningimarnani Maliup alutorisaraa?

Qupperneq 16-mi atuartut sermeq ningimarna pillugu allataq atuassavaat.

Atuartut uani sermit ningimarni pillugit annertunerusumik paasisassarsiorsinnaapput.

Qupperneq 17-mi atuartut sermip ningimarnata assingi assigiinngitsut pingasut ikkutissavaat.

Tamatuma kingorna assit ataasiakkaarlugit naatsumik allaaserineqassapput. Allaaserisaq immiunneqassaaq.

Immiussinermut ilitsersuut 1 uani takuk.

Quppernerni 18-19-mi atuartut igaarneq pillugu allataq atuassavaat.

Tamatuma kingorna atuartut filmi naatsunnguaq isiginnaassavaat, tassani Ilulissat eqqaani sikorsuaq nallortoq takuneqarsinnaavoq.

Klassissinni filmi oqaluuserisiuk. Allattarfissuarmut oqaatsit pingaarnerit allattukkit atuartunullu allattortillugit. Taakku qupperneq 22-23-mi suliassami Paasissutissaasivigami atorsinnaavaat.

Quppernerni assiliaq takuneqarsinnaavoq, tassa Kangiani aalisakkat uumasullu assigiinngitsut akimut nerisareqatigiit.

Atuartut uumasut misilillugu suussusersiniassavaat.

Uumasut ataasiakkaarlugit atsersuisinnaapput. Imaluunniit assimi uumasut takusinnaasatik oqaluttuaralugit immiussisinnaapput.

Tikkuutaasat malillugit klassissinni oqaluuserisinnaavarsi uumasut suut uumasunik sunik nerisaqarnersut.

Uani annertunerusumik paasisassarsiorsinnaavutit.

Immiussinermut assinillu ikkussuinermut uani ilitsersuut 2 aamma 3 takuk.

Quppernerni atuartut oqaatsit pingaarnerit taagutillu sammisimasatik atorlugit oqaaseqatigiiliussapput imaluunniit oqaluttuaaraliussapput. Allattorsinnaavaat, immiussinnaavaat imaluunniit titartaasinnaapput asserlu ikkullugu. Atuartut suliaat podcastimut atatillugu suliartik nangippassuk atorneqassapput.

Immiussinermut assinillu ikkussuinermut uani ilitsersuut 2 aamma 3 takuk.

Suliassami atuartut Visit Greenland-ip qulimiguulimmik takornariartitsisarneranut atatillugu pilerisaarummik sanassapput.

Qupperneq 24-mi suliassap qaaqqusissutitallip atuarnissaanut tikilluaqquneqarput:

• Asasavut Atuartut
• Kangiata Illorsua Visit Greenlandip Sermeq Kujallermut qulimiguulimmik takorariartitsisarneranut atatillugu pilerisaarusioqquneqarsimavugut.
• Pilerisaarusiornissatsinnut ikiuunnissarsi pisariaqartipparput.
• Mappersagaaraliorniarpugut makuninnga imalimmik:
• qulimiguulimmik sermip ningimarnanut takornariarnerup oqaasertalerlugu assiliartalerlugulu allaaserineqarneranik.
• qanoq akeqarneranik paasissutissiisoq.
• takornariarnermik inniminniinissamik periarfissiisoq.

Siunnersuutinik ilissinnit pissarsinissarput qilanaaraarput.

Inussiarnersumik inuulluarit

Kangiata Illorsua

Atuartut namminneq toqqarsinnaavat suliassaq Book Creatorimi toqqaannartumik suliarissanerlugu imaluunniit qarasaasaasiami atortorissaarut alla atorlugu imaluunnit qarasaasiaq atornagu suliarisinnaavaat.

Suliassaq tamakkerlugu imaluunniit ilaanna Book Creatori atornagu suliarineqarpat, naggataarutaasumik suliap assiliartai Book Creatorimi quppernernut atugassanut inissitsiterneqassapput.

Immiussinermut assinillu ikkussuinermut uani ilitsersuut 2 aamma 3 takuk.

Uani annertunerusumik paasissutissarsiorsinnaavutit.

Atuartut suliatik atuaqatiminnut saqqumiutissavaat.

Atuartut suliaannut atatillugu qisuariarnermi nersualaarinninneq tunngaviusariaqarpoq. Atuartut isummernissaminnut imatut kaammattorneqartariaqarput: suna pitsaasumik suliarineqarsimava – sunalu pitsaanerusumik suliarineqarsinnaava. Uani annertunerusumik isumassarsiorit.

Qisuariaatit tunngavigalugit atuartut suliaminnik allanngortiterinissaat tamatigut siunertarineqanngilaq, akerlianilli nersualaarinninnerit atuartunit paasineqarnissaat suliarineqarnissaallu siunertarineqarpoq.

Kangiata Illorsuanit podcastinik allanik sammisaqarniaruit siunnersuutigisinnaavarput atuartut atuagaata Book Creatorip toqqornissaa, taamaaliornikkut tassunga atatillugu suliartik nangippassuk atoqqinneqarsinnaapput.

Klassimi qisuariaatit atuartunit atorneqarnissaat kissaatigigukku suliaminnik sammisaqarlutik nangitsinissaat siunertaralugu piffissamik periarfissiisinnaavutit. Taamaalillutik atuaqatiminnit qisuariatit atorsinnaavaat suliatillu allanngortiterlugit.

Podcasti Sermeq inuunermik tunisisoq Ilulissani Kangiata Illorsuanit inerisarneqarsimavoq.

Podcastimut Sermeq inuunermik tunisisumut ilinniartitsinermi ilinniusiat Lotte Brinkmannimit Daniella Maria Manuelimillu, Anholt Læringsværkstedimi Leg med IT suleqatigalugu inerisarneqarsimapput.

Book Creatorimi atuartut atuagaat Kivitsisami suliniutip Nutaaliorta ilaatut inerisarneqarsimavoq.

Ilisserut Rikke Falkenberg Kofoedimit aamma Daniella Maria Manuelimit, Leg med IT-mit inerisarneqarsimavoq.

Ilinniartitsinermi ilinniusiaq Sermeq inuunermik tunisisoq Creative Commonsip ataani CC:BY tunngavigalugu atorneqarsinnaanera saqqummersinneqarsimavoq.

Ilinniartitsinermi ilinniusiap oqaasertai, suliassartai assillu siaruarterneqarsinnaapput, assilineqarsinnaapput suliarineqarsinnaallutillu, taamaallaallu suminngaanernera imatut issuarneqarnissaa ‘Sermeq inuunermik tunisisoq by Isfjordscenteret Ilulissat’ kissaatigaarput.