KANGIATA ILLORSUA

ATUARTUT ATUAGAANNI BOOK CREATORIMI “KIFFAANNGISSUSEQ NAVIANARTULLU”-MI QUPPERNERMIIT QUPPERNERMUT ILITSERSUUT

Atuartut Kangiata Illorsuata assingi marluk takussavaat, aasakkut ukiukkullu.

Klassemi oqaluuserisinnaavarsi:

• Kangiata Illorsua suunersoq.
• Kangiata Illorsuata eqqaa qanoq isikkoqarpa.
• Aasap ukiullu assigiinngissusaat.
• Najugassinni aasap ukiullu qanoq assigiinngitsigippat.

Atuartut nunap assinga Kalaallit Nunaat takussavaat. Ilulissat sumiinnersoq tikkuuteqarpoq.

Klassemi oqaluuserisinnaavarsi:

• Nunap assingani suna takuisiuk.
• Ilulissani inuit qassit najugaqarpat.
• Kalaallit Nunaat aamma Ilulissat pillugit suna aamma nalunngilisiuk?
• Nunap assingani sumiiffiit allat nalunngilisigiit?

Atuartut Nunarsuup assingata ilaa takussavaat.

Atuartut tikkuut aappaluttoq atorlugu sumi najugaqarnerlutik takutissavaat.

Tikkuut karsimi qaqortumiippoq nunallu assingatigoortinneqassaaq.

Klassemi oqaluuserisinnaavarsi:

• Illoqarfissi nunaqarfissiluunniit sumiinnersoq.
• Illoqarfimmi nunaqarfimmiluunniit najugassinni inuit qassit najugaqarpat.
• Nunap assingani sumiiffiit allat atii nalunngilisigiit?

Atuartut silap pissusaata allanngoriartornera pillugu ilisimariikkatik aallaavigalugit assilissamik silap pissusaata allanngoriartorneranut tunngasumik oqaluttualiussapput.

Book Creatorimi assinik ujarlissapput imaluunniit assilissanik titartaassapput qupperneq 12-13-imullu ikkullugit. Assilissat, silap pissusaata allanngoriartorneranut ilisimariikkatik, takutissavaat. Tassani assiliaq oqaluttuarissavaat, lydfiilinngorlugulu ikkullugu.

Atuartut assilissamik oqaluttuartumik sanareerunik klasseqatiminnut saqqummiissapput. Saqqummiigunik, assilissat toqqakkatik sooq toqqarnerlugit  tunngavilersussavaat, silallu pissusaata allanngoriartornera qanoq takutinneraa oqaluttuaralugu.

• Assinik ikkussineq

Book Creator webimi imannak assinik ikkussisarput:

1. Sinaakkutaa tooruk
2. billeder toqqaruk
3. Assilissanik atugassarnik ujarlerit, imaluunniit assiliaateqaruit nammineq titartarsimasarnik ikkunniakkannik ”overfør fra computer” toqqaruk.
4. Asseq kissaatigisaq tooruk
5. tilføj tooruk

Book Creator app-imi imannak assimik ikkussisarput: 

1. Sinaakkutaa tooruk
2.  + tooruk
3. Kamera toqqaruk
4. Titartakkat assiliuk
5. brug billede toqqaruk

Book Creator web-imi imannaq nipimik immiussisoqartarpoq:

1. + tooruk
2. Optag toqqaruk
3. Start optagelse tooruk
4. Immiussineq naammassippat stop optagelse tooruk
5. brug optagelse tooruk

Book Creator app-imi imannak nipimik immiussisoqartarpoq:

1. + tooruk
2. Add Sound toqqaruk
3. Toortagaq aappaluttoq tooruk
4. Immiussineq naammassippat toortagaq aappaluttoq tooqqiguk
5. Yes tooruk

Maanna atuartut podcasti Kiffaanngissuseq Navianartullu tusarnaassavaat. Qupperneq 14-imi asseq toorlugu podcasti ammarsinnaavaat.

Atuartut marlukkaarnissaat eqimattaaqqatulluunniit sulinissaat innersuussutigineqarpoq.

Podcastimut tusarnaannginnermi, podcastip imaa naatsunnguamik qanoq imaqarnersoq oqaluttuarisinnaavat.

1. Ane Sofiep oqaluttuaraa
   1. pinngortitami kiffaanngissuseq immikkut ittoq.
   2. ukiup ilaa qimusserfigineqartartoq sivikilligaluttuinnartoq.

2. Flemming fortæller om
   1. sikumi navianartoqartoq – ”qimmitit tusarnaakkit”
   2. piniartut illuaraannut aalisarfinnullu aqqut naliginnaasoq 10-15 km-iuvoq.

1. sermeq nalunartulik / aqqut nutaaq qaqqatigoortoq 40 km-it missaanni ungasissuseqartoq.
2. Klaus fortæller om
   1. qimmini sikumukarusungaarmata, suli qamutinut pitunnagit aallartoorluni. Villy Siegstadimut ikitissimalluni oqaluttuaraa, (siusinnerusukkut nunatsinni qimussimik pissartaq / atuartut tamanna pillugu namminneq paasiniaallik).
   2. qimmit qanittumut qimusseraagamik pillangajaasartut naalanngillutillu, ungasissumukaraagamilli soorlu 1400-1500 km sermersuarmut, imminnut atalluaqqinnaalersarput.

4. Qimmit sermersuakkooreeraagamik (qaammatip aappaa avillugu) ingerlaannaq Kangiata Illorsuata eqqaanut qimmilivinnukartarput.

Atuartut podcasti tusarnaareerunikku, sanilitik tusaasatik pillugit minutsialunnguit oqaloqatigisinnaavaat.

Qupperneq 15-imi atuartut podcasti pillugu immiussillutik oqaluttuassapput.

Quppernermi assilissat tusarsimasaannut eqqaamassutaasinnaapput.

Book Creator webimi imannak nipimik immiussisarput:

1. Tryk på + tooruk
2. optag tooruk
3. start optagelse tooruk
4. Immiussineq naammassippat stop optagelse tooruk
5. brug optagelse tooruk

Book Creator Appimi imannak nipimik immiussisoqartarpoq:

1. + tooruk
2. Add Sound toqqaruk
3. toortagaq aappaluttoq tooruk
4. Immiussineq naammassippat toortagaq aappaluttoq tooruk
5. Yes tooruk

Maanna immiussaq nipit ilisarnaataanik ilisisarnaateqalerpoq. Ilisarnaat kissaatigisamut ilineqarsinnaavoq. Immiussaq tusarnaaqattaarneqarsinnaavoq.

Klassit katersuunnerat

Suliaq qupperneq 14-15-imiittoq naammassigaani klassimi oqaloqatigiinnissaq innersuussutigaarput.

Taaguutit oqaatsillu pingaarutillit allattarfissuarmut allattarnissaat innersuussutigaarput.

Klassimi oqaluuserisinnaavarsi:

• Atuartut podcastimut tusarnaarnerminni suna tupaallaatigivaat.
• Taaguutit oqaatsillu pingaarutillit atuartut podcastimi nalaataat.

Ataatungaani oqaloqatigiinnissamut isumassarsiorsinnaavutit.

Taaguutit ilaannut Book Creatorimi suliassaliortoqarsimavoq.

Ilissi aamma piumagussi oqaluuserisassaasinnaasunut, taagutinut oqaatsillu pingaarutillit quppernernut ilanngussinnaavasi.

• Qimussiussisoq qimussillu – qimussiussisup qamutit aquttarpai, qimminillu noqineqartarlutik.

Ane Sofie aamma Flemming qimussiussisartuupput.

Qimmit qimuttut qasuttuittuupput sikulu saakkaagat malugisinnaallugu.

Qimussiussillaqqittut qanoq ittarpat?

Qimmimmita siku saatsillugu qanormita malugisarpaat?

• Qimmit pituutallu – qimmit qimuttoqatigiittut ataatsimoorput. Qamutinut pituutalerlugit anulerlugillu pitussimapput.

Qimuttoqatigiit ataatsimoortikkaanni, qimmit imminnut qanoq attaveqatigiinnersut eqqarsaatigisariaqarpoq. Qimmit nukittuujusussaapput qimmillu ittoqutaalluartussaallutik.

Qimmit qimuttussat immikkoortissimagaanni qileruserneqartussaapput. Anunik pituutanillu tamanna pisarpoq. Anut qimminut ikkunneqartarput, pituutaallu anunut qamutinullu pitoqqasarput. Pituutaat arlaarsaatitut siaangakkajuttarput.

Ilaatigut qimmit qamutiniit katattarput, taava qamutaannaqalerluni qimmeqarani kiserngorunnarpoq.

Sooruna qimuttut qimuttoqatigiittut ataatsimut katersortariaqartut?

Sooruna qimuttoqatigiit ataatsimoortinniarlugit imminnut qanoq ataqatigiinnersut ilisimassallugu pingaaruteqartoq?

• Nunarsuaq – nunarsuarmi sila kissatsikkiartuinnarpoq.

Oqaatsimi nunarsuaq-mi nunarsuaq tamarmi pineqarpoq. Tamannalu isumaqarpoq Nunarsuaq tamarmi kissatsikkaluttuinnartoq. 

Nunarsuup sumiiffillu suna assigiinngissutigaat?

• Silap pissusaata allanngoriartornera – sila kianninngorpoq sikulu aalluni.

Silap pissusaata allanngoriartornera pineqartillugu, aamma oqakkajuttarpugut nunarsuaq kissakkiartortoq drivhuseeffektilu. Drivhuseffekti tassaavoq, drivhusimiit gassi aniatillugu, taamaasilluni Nunarsuaq kissakkaluttuinnarpoq – drivhusimitulli. Drivhusimiit gassi aniasoq assersuutigalugu CO₂ -juvoq. Kalaallit Nunaanni silap pissusaata allanngoriartornera imaappoq siku sukkanermik pisarnermiillu siusinnerusumik aakkiartortoq.

Silap pissusaata allanngoriartornera Ane Sofiemut Flemmingimullu qanoq isumaqarpa?

Silap pissusaata allanngoriartornera pillugu suna nalunngilarput?

Drivhusgassinik aniatitsinerput millisinneqarsinnaava?

• Sermersuaq – Sikumi sumiiffik sermimimit qalligaq.

Nunatsinni sermersuaq silarsuarmi anginersat tulleraa, Sikujuitsoq kujallermi sermersuaq anginersaavoq. Sermeq sermeruvoq uukkartartoq 50.000 km²

-ii sinnerlugit angissusilik.

Sermersuaq tamarmi aakkaluaruni Nunarsuup sinnera qanoq isikkoqassagaluarpa? Sermersuaq aakkaluarpat immap qaffasissusaa sussagaluarpa?

• Sermeq iigartartoq – sermeq aalasoq.

Sermip qaavatigut apummik nutaamik apigaangat, qaleriaat oqimaallissapput, taamaasilluni naggataatigut puttalersarpoq. Tamanna pivoq, pissutigalugu qulaaniittut ataaniittut naqittaammagit, aalatilerlugillu. Sermeq iigartartoq `aserorsinnaavoq`. Taamatut pisarpoq, sermip ilaa katakkaangat imarmullu puttallarluni.

Suut atortut sermip iigartartup nassarsinnaavai?

Apummiit iminngortoq – Sermit angisuut aanneranut atatillugu sermeq aattarpoq. Sermeq iigartartup ataani imeqarpoq sarfartumik; taamaasilluni sermeq nikissinnaalertarpoq. Apummiit iminngortoq nunap ilaanut itisuukkoorsinnaavoq nunallu ilaa ilusilersorsinnaallugu.

Sermersuaqarnerata nalaani aputip iminngorneranik sermillu iigartartut nunap ilaanik ilusilersukkanik sumiiffinnik nalunngisaqarpit?

Taamaallaat sermit iigartartut ataatiguinnaq sermeq aattarpa?

Qupperneq 16 aamma 17-imi atuartut oqaaseqatigiinnik oqaluttuaaqqanilluunniit oqaatsit pingaarnerit sammeriikkat atorlugit sanasinnaapput. Allassinnaavaat, lydfiilitut immiussinnaavaat, imaluunniit titartaasinnaapput assiliarlu ikkullugu. Suliaat podcastimi suleqqinnermi atorneqassapput.

• Assinik ikkussineq

Book Creator webimi imannak assinik ikkussisarput:

1. Sinaakkutaa tooruk
2. billeder toqqaruk
3. Assilissanik atugassarnik ujarlerit, imaluunniit assiliaateqaruit nammineq titartarsimasarnik ikkunniakkannik ”overfør fra computer” toqqaruk.
4. Asseq kissaatigisaq tooruk
5. tilføj tooruk

Book Creator app-imi imannak assimik ikkussisarput: 

1. Sinaakkutaa tooruk
2.  + tooruk
3. Kamera toqqaruk
4. Titartakkat assiliuk
5. brug billede toqqaruk

• Nipimik immiussineq

Book Creator web-imi imannaq nipimik immiussisoqartarpoq:

1. + tooruk
2. Optag toqqaruk
3. Start optagelse tooruk
4. Immiussineq naammassippat stop optagelse tooruk
5. brug optagelse tooruk

Book Creator app-imi imannak nipimik immiussisoqartarpoq:

1. + tooruk
2. Add Sound toqqaruk
3. Toortagaq aappaluttoq tooruk
4. Immiussineq naammassippat toortagaq aappaluttoq tooqqiguk
5. Yes tooruk

Atuartut maani sermeq iigartartoq pillugu suliaqassapput.

Qupperneq 18-19-imi asseqarpoq Ilulissat eqqaani sermip iigartartup saava, tassani 1800-kkut qeqqaniit 2018-ip tungaanut ineriartorneq takutinneqarpoq.

Qupperneq 20-21-mi naatsunnguamik allagartaqarpoq, sermip iigartup assitaanik assitaqarpoq, nittartakkamut linkeqarpoq, passissutissat annertunerusut perusukkaanni apeqqutillu marluk oqalulluni pullartaliaasani.

Atuartut assilissat marluk oqaluuserissavaat, allataq naatsoq atuarlugu, apeqqutillu oqalulluni pullartaasani qernertuniittut akillugit. Ilisimasassanik nittartakkami ujarlersinnaapput, qupperneq 21-mi linkeqarpoq.

Apeqqutit akissutaat lydfiilitut ikkutissuaat, taakkulu oqalulluni pullartaasanut naleqquttuussapput.

• Nipimik immiussineq

Book Creator web-imi imannaq nipimik immiussisoqartarpoq:

1. + tooruk
2. Optag toqqaruk
3. Start optagelse tooruk
4. Immiussineq naammassippat stop optagelse tooruk
5. brug optagelse tooruk

Book Creator app-imi imannak nipimik immiussisoqartarpoq:

1. + tooruk
2. Add Sound toqqaruk
3. Toortagaq aappaluttoq tooruk
4. Immiussineq naammassippat toortagaq aappaluttoq tooqqiguk
5. Yes tooruk

Sermit iigartartut sikuinnaagallarmallu nunap qanoq issimaneranik uani paasisaqarnerusinnaavutit.

Aajuku apeqqutitaasinnaasunut siunnersuutit:

• Apummiit iminngortoq sunaava?
• Sermersuaq aalerpat imap portussusaa sussava?

Atuartut maani silap pissusaata allanngoriartornera drivhuseffektilu suliarissavaat.

Qupperneq 22-23-mi silap pissusaata allanngoriartornera, drivhuseffekti drivhusgassillu pillugit allagaqarpoq. Taanna atuartut atuassavaat. Taassuma kingorna video qupperneq 23-miittoq isiginnaassavaat. Taassuma saniatigut nittartakkamut uunga linkeqarpoq, tassani atuartut qupperneq 24-25-mi apeqqutinut akisassaminnut ujarlerlutik  ilisimasaqarnerulersinnaapput.

Qupperneq 24-25-mi drishuseffektip drivhusgassitaanut CO₂, H₂O aamma CH₄-mik modeleqarpoq. Atuartut modeli paasissutissallu qupperneq 22-23-miittut atorlugit, oqalulluni pullartaasanut sisamaasunut apeqqutit akinissaannut atorsinnaavaat. Akissut lydfiilitut ilineqassaaq, tamarmillu oqalulluni pullartaasanut naleqquttuussapput.

Aajuku apeqqutit ilassaaannut siunnersuutit:

• Fossile nukissarlu ataavartup suna assigiinngissutigaa?
• Drishugassinik aniatitsinerput millisinneqarsinnaava?

Silap pissusaata allanngoriartornera pillugu uani paasisaqarnerusinnaavutit.

• Nipimik immiussineq

Book Creator web-imi imannaq nipimik immiussisoqartarpoq:

1. + tooruk
2. Optag toqqaruk
3. Start optagelse tooruk
4. Immiussineq naammassippat stop optagelse tooruk
5. brug optagelse tooruk

Book Creator app-imi imannak nipimik immiussisoqartarpoq:

1. + tooruk
2. Add Sound toqqaruk
3. Toortagaq aappaluttoq tooruk
4. Immiussineq naammassippat toortagaq aappaluttoq tooqqiguk
5. Yes tooruk

Maanna atuartut eqimattakkaarlutik silap pissusaata allanngoriartornera misissussavaat sunniutaalu, pinngortitamut ilisimatuasarnermik misiliinerit marluk aqqutigalugit. Piffissaqanngikkussi misiliut ataasiinnaq toqqarsinnaavarsi.

Qupperneq 26-27-mi misiliinernut marlunnut ilisarititsinermik allagaqarpoq.

Atuartut misiliinitik assilissagaat aamma eqqaasinneqassapput, qupperneq 28-39.mi misiliinermut nalunaarusiamut immersuilerunik atortussaagamikkit.

Quppernerit 28-39 misiliinermut nalunaarusiami pisariaqartitaq malillugu allanngortinneqarsinnaapput. Matematik.dk aamma dafolo nittartakkanut isumassarsianut ilanngunneqarsinnaapput.

Misiliineq 1 CO₂ drivhusgassiuvumik ateqarpoq. Uani atuartut namminneq misiliillutik drivhuseffektiliussapput. Aajuna misiliinermut linki.

Atortussat tulliuttut atussavaat:

• 2 imiisiviit 1 liter miss. – igalaaminerit (imerfiit imaluunniit koniske kolber)
• 1 qulleq sakkortuumik pærelik –glødepære iluarnerussaaq
• 2 kisaasiutit
• Seernartoq
• Bagepulver

Atuartut linkeq toorunikku ilisarititsinermik allagartaqarpoq, kiisalu misiliineq qanoq ingerlanneqassanersoq nassuiaatitaqarluni.

Quppernerni 28-31-mi misiliilluni nalunaarusiassamut siunnersuummik ikkussisoqarnikuuvoq. Taanna atuartut Book Creatorimi toqqaannartumik immersorsinnaavaat. Taamatuttaaq misiliinermut assilisanut marlunnut inissalerneqarnikuuvoq.

Quppernerni 32-33-mi oqalulluni pullartaasat pingasut ikkunneqarsimapput, taakkulu podcastimut misiliiinermullu imminnut atatinneqalissapput. Atuartut akissutitik immiutissaneraat oqalullunilu pullartaasanut ikkutissanertut imaluunniit klassimi ataatsimoorlusi apeqqutit oqaluuserissanerisi toqqassuarsi.

Misiliineq 2 Sermeq aappoq-imaq portusissuaa-mik ateqarpoq. Uani atuartut namminneq drivhuseffektiliorlutik misiliissapput. Aajuna misiliinermut linkeq.

Atortussat tulliuttut atussavaat:

• Immiartorfiit marluk imermik imallit
• Isterningit
• Hønsenet (imaluunniit allanik isterninginut aaffigineqarsinnaasut)

Atuartut linkeq toorunikku ilisarititsinermik allagartaqarpoq, kiisalu misiliineq qanoq ingerlanneqassanersoq nassuiaatitaqarluni.

Quppernerni 34-37-mi misiliinermut nalunaarusiassamut siunnersuut ikkunneqarnikuuvoq. Taanna atuartut Book Creatorimi toqqaannartumik immersorsinnaavaat. Taamatuttaaq misiliinermut assilisanut marlunnut inissalerneqarnikuuvoq. Quppernerit pisariaqartitaq malillugu naqqissorneqarsinnaapput.

Quppernerni 38-39-mi oqalulluni pullartaasat pingasut ikkunneqarsimapput, taakkulu podcastimut misiliiinermullu imminnut atatinneqalissapput. Atuartut akissutitik immiutissaneraat oqalullunilu pullartaasanut ikkutissanertut imaluunniit klassimi ataatsimoorlusi apeqqutit oqaluuserissanerisi toqqassuarsi.

Podcasti Kiffaanngissuseq Navianartullu Kangiata Illorsuata Ilulissaniittup ineriartortitaraa.

Podcastimi Kiffaanngissuseq Navianartullu ilinniatitsinermi atortussat Lotte Brinkmannimit aamma Daniella Maria Manuelimit ineriartortitaapput, Anholt Læringsværksted Leg med IT suleqatigalugu. Atuartut atuagaat Book Creator suliniummik Nutaaliorta Kivitsisameersunit ineriartortitaavoq. Qiortakkat Rikke Falkenberg Kofoedimit aamma Daniella Maria Manuelimit, Leg med IT-minngaaniit ineriartortitaapput.

Ilinniartitsinermi atortussaq Kiffaanngissuseq Navianartullu Creative Commons kreditering-licens CC:BY-mit saqqummersitaavoq. Atortussat allannertaat, suliassartaat assiliartaallu agguarneqarsinnaapput, saqqummerseqqinneqarsinnaapput suliareqqinneqarsinnaallutillu, taamaallaat suminngaanneernersut nalunaarutigalugit tassalu ‘Kiffaanngissuseq Navianartullu`by Isfjordscenteret Ilulissat’.