KANGIATA ILLORSUA

QUPPERNERMIT QUPPERNERMUT ILITSERSUUT – BOOK CREATORIMI ATUAKKAMUT “NIUERNIUMMI QOORORTUUARAQ”

Kangiata Illorsuata atuartunut ilisaritinnerani assit marluk atorneqarput, tassa aasaanerani ukiuuneranilu assilisat. Klassimi oqaloqatigiissutigisinnaavasi:

• Kangiata Illorsua sunaanersoq. Soorlu paasissutissiisarfittut qitiusoq kiisalu Sermeq pillugu oqaluttuamik ataavartumik saqqummersitsiviusoq.
• Kangiata Illorsuata eqqaa qanoq isikkoqarnersoq.
• Aasap ukiullu assigiinngissussat.
• Najukkassinni aasaq ukiorlu qanoq assigiinngitsigippat.

Nunap assinga qimerlluussavarsi Ilulissallu sumiinnersoq oqaluuseralugu. Ilulissat qanoq inuttutiginersoq oqaluuserissavarsi. Kiisalu ilissi illoqarfissinni nunaqarfissinniluunniit inuit qassit najugaqarnersut?

Atuartut nunarsuup nunap assingata ilaa qimerloorpaat.

Atuartut tikkuut aappaluttoq nunap assingani nikisissavaat sumilu najugaqarnertik takutillugu.

Tikkuut karsimi qaqortumiippoq nunallu assinganut tutsinneqassaaq.

Klassissinni oqaluuserisinnaavarsi:

• Ilulissat ilissilu illoqarfissi imaluunniit nunaqarfissi assigiinngissusaat assigiissusalllu.

Nunatsinni illoqarfiit nunaqarfiillu allat sorliit ilisimavisigit?

Illoqarfik/nunaqarfik aappaluttumik nalunaaqutseruk atialu allallugu.

Atuakkami allataq atuassavat kiisalu video isiginnaarlugu. Paasissutissiiffik: Vores-Rigs-Fællesskab/Uagut Naalagaaffeqatigiiffipput

Allataq:

Malik 15-nik ukioqarpoq piniarnerlu nuannareqaa.

Naapikkatsigu tuttunik 43-nik pisaqartareersimavoq puiserpassuillu qimminut nerukkaatitut atorneqartartut pisarisimavai. Malik qimmeqarpoq qamuteralaqarlunilu qangalu kalaallisut piniartutut inuuneq takorloortarpaa.

Klassimi oqaluuserinnaavarsi:

• piniarneq aalisarnerlu atuartut najugarisaanni immikkut pingaaruteqarnersoq.
• naalagaaffeqatigiinneq atuartunit qanoq isumaqartinneqarpa.

Atuartut maannakkut podcasti Niuerniummi qoorortuuaraq tusarnaassavaat. Podcasti quppernermi 16-mi assiliaq toorlugu aallartissavaat.

Atuartut podcastimik tusarnaalinnginneranni podcastip imarisaanik naatsunnguamik nassuiaasinnaavutit.

Malugiuk Williammi kalaallisut oqaluttuarpoq, taannalu qallunaatut oqaluttuareqqinneqarpoq.

Podcastip imarisai

Oqaluttuaq puisip pilanneqarnerata nipaa ilutigalu aallartippoq.

Williammip oqaluttuaa Katrinemit oqaluttuareqqinneqartoq:

• Williammip ullut ilaanni aataminik angalaqateqarnini oqaluttuaraa. Aataata puisi takugamiuk aallaariaraluarpaa iluatsinnaguli. Williammip qoorortuuaraq tiguaa puisilu niaquatigut aallaallugu. Angerlarlutik Williammip puisi suli alla takuaa aallaallugulu.
• Perngattoqaraangat persuarsiutaasaqaaq ilaquttat ikinngutillu tamaasa ilaqalugit nalliuttorsiutigineqartarluni. (Kaffillernermik)
• Williammi taamaallat 11-nik ukioqarpoq, nalliuttorsiornermilu nererpiarsinnaanngilaq immuttuutinik marlunnik aalasunik kiguteqarami.

Malik oqaluttuarpoq:

• piniartut akornanni inuulluni angalassagaangamillu aallaasimi nassarnissaa puiunngisaannarpaa.
• puisimik takugaangamik aallaasarpaat imaluunniit periartarpaat.
• puisi pisarineqartoq ingerlaannaq pilanneqartarpoq ameerneqarlunilu, tamatuma kingorna sumi arlaanni qaarsumut qaqinneqartarpoq nerineqarlunilu.
• angerlaraangamik ilorrisimaartarput immaqalu angerlaassassaminnik qerititsivimmullu ikisassaminnik saarullinnik 10-nik suluppaakkanillu pisaqartarlutik.
• suna tamarmi piniarnermik aalisarnermillu siunertaqarpoq. Tassa kalaallisut inuuneq.
• meeraanermiilli aallaasersornermik perorsaaneq ingerlanneqartarpoq; kikkut tamarmik piniartunngorsinnaapput, allaat pania 1½-nik ukiulik.
• maani (Avannaani) aqqusinersuaqanngilaq, taamaattumillu imaaliallaannarluni niuerniartoqarsinnaanngilaq. Angallammik nioqqutissat aaneqartarput (imaani/kangerlummi). Tassa unnuit tamaasa nerisassarsiffiusartoq.
• inuusuttuaraalluni takornarianik angallassilluni takornariat ilaata amerikkarmiup arpaannaq oqarfigisimavaa: ”inuit marluk aallaasisartut takuakka”. Kisianni tamanna tupinnanngilluinnarpoq, immaqami aningaaserivimmut orsussaminnut akiliutissaminnik tigusiartorsimasut.

Katrine oqaluttuarpoq:

• angallammik pinngortitami nioqqutissanik aallertarneq pissusissamisoortuusoq.
• takornarianit amerlasuunit tupigusuutigineqartartoq pisiniarfimmi qoooortuuararsiniarsinnaaneq.

Atuartut marlukkaarlutik imaluunniit eqimattannguakkuutaarlutik tusarnaarnissaat innersuutigineqarpoq.

Atuartut tusarnaagartik pillugu minutsit arlallit atorlugit oqaluuserissavaat.

Quppernermi 17-mi atuartut podcasti oqaluttuaralugu naatsunnguanik tusarnaagassiussapput.

Quppernermi assit tusarnaagaannut eqqaasitsissutissatut atorneqarsinnaapput.

Tusarnaagassiamik immiussineq: ilitsersuut 1 uani takuk.

Tusarnaagassiaq maannakkut assiliartaaqqatut ikkunneqarsimavoq. Assiliartaara sumulluunniit ikkunneqarsinnaavoq. Tusarnaagassiaq qaquguluunniit tusarnaaqqinneqarsinnaavoq. 

Klassimi eqqikkaaneq

Quppernerni 16-17-mi sulineq naammassippat klassimi oqaloqatigissutiginissaat innersuutigineqassaaq. Oqaloqatigiinnerup ingerlanerani taaguutit oqaatsillu pingaarnerit allattarfissuarmut allattussagitit nnnersuutigissavarput.

Klassimi oqaloqatigigiissutigisinnaavarsi:

• arlaannik immikkut tupigusuuteqarnersut.
• Avannaani qoooortuuaqqamik aallaasersornermik meeraanermiilli sungiusartarneq pissusissamisoortuusoq
• angallammik angalaneq biilernermut naleqqiullugu sooq orniginarnerusoq.
• uumasut suut piniarneqartartut aalisarneqartartullu.

Uani ataani oqaloqatigiinnermut isumassarsiorsinnaavutit.

Taagutit ilaannut atatillugu Book Creatorimi suliassanik sanasoqarsimavoq.

Oqaloqatigiissutissanut, taaguutinut oqaatsinullu pingaarnernut allanut nammineq quppernernik arlalinnik pisariaqarpat ikkussisinnaavusi.

Taaquutit oqaatsillu pingaarnerit

• Inuiaat piniarnermik inuussutissarsiutillit – matumani oqaaseq pingaarneq oqaluttuarisaanermut qangaarsuarmut atorneqartartumut paarlaanneqassanngilaq.
  Avannaa inuiannik piniarnermik inuussutissarsiuteqarfittut Malimmit oqaatigineqaraangat, tassani eqqarsaatigineqartarpoq piniarnerup aalisarnerullu sunut tamanut attuumassuteqarnera. Ilulissat eqqaata imartaani piniagassaqarluaraangat suut tigummisat tamarmik iperarneqarput aallaaniarnerlu aallunneqalersarluni.
  Kalaallinit piniarneq aalisarnerlu nuannarineqaqaaq. Pinngortitarlu alutornaqisoq qanittuararsuujuaannarpoq. Piffissanngoraangat qerititsiviup neqinik ulikkaarnissaa isumannaarniarneqartarpoq, taamaalilluni ukiuunerani nerisagissaarnissaq isumannaarneqartarmat. Amerlanernit tuttup umimmaallu neqaa piumaneqarnerusarpoq.
  Piniarnerup qangali ileqqutut atugaanera aamma Danmarkimut naleqqiullugu Kalaallit Nunaanni aallaasit nalinginnaanerujussuunerannut pissutaavoq. Ulluinnarni inuunerup ilagaa.

Kalaallit Nunaanni piniarneq aalisarnerlu ileqqorineqarput. Kina akornassinni uumasumik pisaqarnikuuva. Najukkassinni tassunga atatillugu suna ileqquuva?

• Kaffemik – Kalaallit immikkut pisoqartillugu nalliuttorsiussagaamik kaffillertarput. Tamanna angerlasimaffimmi ingerlanneqarajunnerusarpoq, kikkullu ilisarisimasat tamarmik qaaqquneqartarput. Kaffemik taaneqartaraluartoq kaagit kaffilu kisiisa sassaalliutigineqarneq ajorput.

Meeqqat inuusuttuaqqallu nalliuttorsiutigineqartarnerannut immikkut ileqqunik taasaqarsinnaavisi?

• Aataaq – nunatsinni puisit arfinillit assigiinngitsut ilagaat. Ukioq kaajallallugu nunatsinni siumorneqarsinnaavoq. Aasaanerani NewFoundlandimi piaqqisarfimminnit neriniarlutik puallarserniarlutillu takkukkaangamik, februarimilu piaqqiartorlutik piaqqisarfimminnut utinnginnerminni ingammik amerlanerusarput. Nunatsinni kangerlunni amisut 10-20-nik amerlassuseqarlutik takussaagajunnerupput.

Ilisarnaataat:

Puisit inersimasut (aataarsuit) qernertumik niaqoqarput ilisarnaqutaalluartumillu tunuat hiistip aloqutaatut milaqartarlutik. Aataalli inuusuttut (allattuut) tunui qasertunik toornertut ittunik milaqartarput ataallu qasertumik qaamasumik qalipaateqartarluni. Piaqqat inoorlaat amiat qaqqorissumik meqqoqarpoq.

Nerisaat:

Nerisaat tassaaput eqalugaq aamma Themisto (kinguit ilaat). Puisi inersimasoq ullormut aalisakkat 3 kg missiliorlugit nerisarpoq.

Nunatsinni puisit allat aqqi ilisimavisigit?

• Qoorortuuaraq – 5,6 mm-nik diameterillinnik mikisunik iluleqarpoq, taakkulu 50-100 m tikillugu ungasissusilimmut atussallugit naleqqupput. Aallaasip imassaata isua annikitsumik paassanik immigaavoq, taannalu kukunneqaraangat ilulia aallartarpoq. Ilulia aqerlumik sanaajuvoq nualu qarajuttuusinnaavoq imaluunniit putuneqarsimasinnaallutik (hollow point) uumasullu 200 m-rit tikillugit ungasissusillit eqqorneqarsinnaapput toqunneqarsinnaallutillu.

Soormitaavaana qoorortuuaqqamik ateqartoq?

Quppernermi 18-mi atuartut Williammip ullorsiutaasa ilaanik allataq, tassa aatani ilagalugu aallaaniartoq, atuassavaat.

Ullorsiutini allassimavoq:

Aatagalu ullaaralaaq piniariarluta aallarpugut. Taamani 11-nik ukioqarpunga siornatigullu puisimik pisaqarnikuunngisaannarpunga. Tassanngaannaq puisimik takuvunga.

Aatama qoorortuuni tigua, puisilu aallaariaramiuk uniorpaa. Aataga taamaatimmat qoorortuuaraa tiguara puisilu niaquatigut aallaallugu.

Aatama puisi ingerlaannaq pilanniarpaa, uangali piniarlunga ingerlaqqikkusuppunga.

Kinguninngua iluliarsuaq saneqqullugu puisi alla takuara. Aallaavara pisaralugulu.

Puisimik perngarluni ulloq puiuginaatsuuvoq. Ulloq taanna puiunngisaannarpara.

Qupperneq 19-mi atuartut naammineq piniarlutik imaluunniit aalisarlutik misigisaminnik oqaluttuassapput.

Oqaluttualiartik allatanngorlugu imaluunniit tusarnaagassianngorlugu suliarisinnaavaat. Piumagunik aamma ataatsikkut allatanngorlugu tusarnaagassianngorlugulu suliarisinnaavaat.

Tusarnaagassimik immiussineq allatamillu ikkussineq: ilitsersuut 1 aamma 3 uani takuk.

Qupperneq 20-mi Williammip puisinik perngarneranut atatillugu kaffisortitsineq pillugu allataq asserlu takuneqarsinnaavoq.

Klassimi oqaluuserisinnaavasi:

• najugaqarfissinni qanoq ullorsiortoqartarnersoq
• nerisassat suut sassaalliutigineqartut.
• Kikkut qaaqquneqartarnersut.

Atuartut maannakkut nammineq kaffillissapput. Nerisassanik agguaassassaminnik nammineq nassarsinnaapput. Imaluunniit atuarfiup igaffianiissinnaagunik ikioqatigiillutik nerisassiorsinnaaput. Immaqa angajoqqaanik ataatsimiititsinermut atatillugu aaqqissuisoqarsinnaavoq.

Aaqqissuussinermut atatillugu assiliisoqassaaq assillu qupperneq 21-mut ikkunneqassapput.

Assinik ikkussuineq: ilitsersuut 2 uani takuk.

Quppernerni puisit marluk nalinginnaanerpaat assingi atuartunit takuneqarsinnaapput. Tassa aataaq natserlu. Atuartut puisit aqqi assit ataatungaanni allassavaat.

Assit tamarmik atuartut namminneq immersugassaannik, allattuiffigineqarsimanngitsunik paasissutissanut allattuiffissaqarput. Linkini ukunani aataaq natserlu pillugit paasissutissat pissarsiarineqarsinnaapput.

Assersuut:

Puisi pillugu paasissutissat + puisi aallaaneqareeraangat ”atortui ataasiakkaat” sumut atorneqartarpat (soorlu amia, neqaa, saarngi il.il.)?

Allatamik ikkussineq: ilitsersuut 3 uani takuk.

Qupperneq 24-mi atuartut qoorortuut assigiinngitsut marluk takusinnaavaat. Namminneq soorleq pisiarerusunnerlugu toqqassavaat. Kiisalu niuerniummut pisiassat allat suut ikissanerlugit namminneq aalajangissavaat.

Qupperneq 25-mi pisiat allagartaat aamma takuneqarsinnaavoq, tassungalu pisiassat suut pisiarisimanerlugit allassavaat. Aamma niuerniummut pisiassat ikisimasamik akii allattussavaat. Naggataatigullu pisiat akii katinneqassapput.

Quppernerni atuartut oqaatsit pingaarnerit taaguutillu sammisimasasi atorlugit oqaaseqatigiiliussapput imaluunniit oqaluttuaaraliussapput. Allassinnaavat, tusarnaagassiarisinnaavaat imaluunniit titartasinnaapput titartagartillu ikkullugu. Podcastimi suliaminnik nangitsinerannut suliaat atorneqassapput.

Tusarnaagassiorneq assinillu ikkussuineq ilitsersuut 1 aamma 2 uani takuk.

Podcastimik sammisaqarnermik atatillugu atuartut naggataarutaasumik saqqummersitsinermik sanassapput, tassanilu Avannaani ulluinnarni inuuneq sammineqassaaq. Atuartut Book Creatorimi assinik ujarlersinnaapput imaluunniit assit namminneq assilisimasatik atorsinnaavaat.

Saqqummersitsinerup piniarnermik aalisarnermillu taamak pingaaruteqartigisumi nunami najugaqarluni qanoq innersoq takutissavaa. Atuartut saqqummersitsinermi kikkunnut sammitissanerlugu namminneq aalajangissavat. Meeqqanut ukiukinnerusunut, ilutiminnut, angajoqqaaminnut imaluunniit utoqqaat angerlarsimaffianni utoqqarnut sammitinneqassava. Atuartut saqqummersitsinermik sananerminni kikkunnut sammitinnerlugu eqqarsaatigissavaat. Kiisalu tusarnaagassiat allatallu saqqummersitamut sammitinneqartunut paasiuminarnerunissaat anguniarlugu assitalersorneqassanersut nalilersussavaa.

Tusarnaagassiamik immiussineq assinillu ikkussuineq: ilitsersuut 1 aamma 2 uani takuk.

Atuartut suliatik atuaqatimminnut saqqummiutissavaat.

Atuartut suliaannut atatillugu qisuariarnermi nersualaarinninneq qitiusariaqarpoq. Atuartut isummernissaminnut imatut kaammattorneqartariaqarput: suna pitsaasumik suliarineqarsimava – sunalu pitsaanerusumik suliarineqarsinnaava. Uaniannertunerusumik isumassarsiorit.

Qisuariaatit tunngavigalugit atuartut suliaminnik allanngortiterinissaat tamatigut siunertarineqanngilaq, akerlianilli nersualaarutit atuartunit paasineqarnissaat suliarineqarnissaallu siunertarineqarpoq.

Kangiata Illorsuanit podcastinik allanik sammisaqarniaruit siunnersuutigisinnaavarput atuartut atuagaata Book Creatorip toqqornissaa, taamaaliornikkut tassunga atatillugu suliaqarnermi atoqqinneqarsinnaammat.

Klassip qisuariaataat atuartunit atorneqarnissaat kissaatigigukku suliaaminnik sammisaqarlutik nangitsinissaat siunertaralugu piffissamik periarfissiisinnaavutit. Taamaalillutik atuaqatiminnit qisuariatit atorsinnaavaat suliatillu allanngortiterlugit.

Podcasti Niunerniummi qoorortuuaraq Ilulissani Kangiata Illorsuanit inerisarneqarsimavoq.

Podcastimut Niunerniummi qoorortuuaraq ilinniartitsinermi ilinniusiat Lotte Brinkmannimit Daniella Maria Manuelimillu, Anholt Læringsværksted Leg med IT suleqatigalugu inerisarneqarsimapput.

Book Creatorimi atuartut atuagaat Rikke Falkenberg Kofoed-imit Leg med IT-mit inerisarneqarsimavoq.

Ilinniartitsinermi ilinniusiaq Niunerniummi qoorortuuaraq Creative Commonsip ataani CC:BY tunngavigalugu atorneqarsinnaanera saqqummersinneqarsimavoq.

Ilinniartitsinermi ilinniusiap oqaasertai, suliassartai assillu siammarterneqarsinnaapput, assilineqarsinnaapput suliarineqarsinnaallutillu, taamaallaallu suminngaanernera imatut issuarneqarnissaa ‘Niuerniummi qoorortuuaraq by Isfjordscenteret Ilulissat’ kissaatigaarput.