KANGIATA ILLORSUA

QUPPERNERMIIT QUPPERNERMUT ILITSERSUUT – ATUAKKAMUT BOOK CREATORIMUT “ILLOQARFIK QALERALEQARFIK”

Kangiata Illorsuata atuartunut ilisaritinnerani assit marluk atorneqarput, tassa aasaanerani ukiuuneranilu assilisat. Klassimi oqaloqatigiissutigisinnaavasi:

• Kangiata Illorsua sunaanersoq.
• Kangiata Illorsuata eqqaa qanoq isikkoqarnersoq.
• Aasap ukiullu assigiinngissussat.
• Najukkassinni aasaq ukiorlu qanoq assigiinngitsigippat.

Nunap assinga oqaluuserissavarsi Ilulissallu qanoq inuttutiginera, ilissilu illoqarfissinni nunaqarfissinniluunniit inuit qassit najugaqarnersut?

Atuartut nunarsuup nunap assingata ilaa qimerloorpaat.

Atuartut tikkuut aappaluttoq nunap assingani nikisissavaat sumilu najugaqarnertik takutillugu.

Tikkuut karsimi qaqortumiippoq nunallu assinganut tutsinneqassaaq.

Klassissinni oqaluuserisinnaavarsi:

• Ilulissat ilissilu illoqarfissi imaluunniit nunaqarfissi assigiinngissusaat assigiissusalllu.

Atuartut ujaraannarnik sakkoqarallarnerup nalaani Kalaallit Nunaanni nunasiartortut assigiinngitsut misissussavaat.

Visitgreenland.com-ip nittartaagaa atorlugu paasisassarsiussapput.

Tamatuma kingorna quppernermi 13-mi pullartani qernertuni apeqqutit akissavaat. Akissutitik immiutissavaat.

Immiussineq:  ilitsersuut 1 uani takuk.

Atuartut maannakkut podcasti Illoqarfik qaleraleqarfik tusarnaassavaat. Quppernermi 14-mi asseq toorlugu podcasti aallartissavaat.

Atuartut podcastimik tusarnaalinnginneranni podcastip imarisaanik naatsunnguamik nassuiaasinnaavutit.

1. Oqaluttuaq imarpaluk pujortuleqqallu tartaarpalunnera ilutigalugu aallartippoq.
2. Katrine Nylandip oqaluttuaraa:
   1. ulloq unnuarlu pujortuleeqqat aalisariartut imaluunniit allamukartut ungasissumi tartaarpalunnerat tusaaneqarsinnaasoq
   2. qalerallit ingammik tassaasut Ilulissat illoqarfittut aalisarfissuartut sininneq ajortumut inissisimaneranut pilersitsisut.
   3. inuit ujaraannarnik sakkullit siulliit ukiut 4400 matuma siornatigut Kangianut nunnissimasut inuunerannullu piniarneq aalisarnerlu tungaviujuarsimasoq.
   4. ajoqersuiartortitap Poul Egedep 1737-mi ullorsiutimini allaaserisimavai Sermermiuni (taamanikkut Kalaallit Nunaanni nunaqarfiit annersaat) innuttaasut nunaqarfimminnik piniarfigissaarnerujussuartillu qanoq tulluusimaarutigitigigaat; tamannalu pillugu angakkortik qutsavigisariaqarlugu.
   5. angakkumik issiallattumik oqaluttuaq, massikkamilu oqartoq: siku uani putussavarsi aalisarlusilu.
   6. sermip iminngortup inuussutissarpassuaqarnera pissutaalluni sumiiffinnut allanut naleqqiullugit pisarineqartartunut qalerallit annerusut nerpiginnerusullu

3. Pallip, Ilulissani borgmesterip, oqaluttuaraa
   1. New Yorkimi kalaaleq naapitani ima oqartoq: ”Nunarsuarmi taamaallaat summiiffinni marlunni, tassa illoqarfik ulloq unnuarlu ingerlavoq. Tassa New Yorkimi Ilulissanilu.”
   2. Poul Egedep allataanik issuaaneq
      1. Maani Kalaallit Nunaanni sumiiffinni tikissimasanni inuttunerpaaq tikippara, illut anngaajaarujussuit 20-it pallillugit amerlassuseqartut, soorlu illoqarfeerannguaq. Tamanna tanngassimaarutigaat aperippullu, sumiiffinni allani sumiiffimmi ataatsimi inuit taamak amerlatigisut takusimanerikka. Oqalunnerat pissusilersornerallu aallaavigalugu ingerlaannaq misigilerpunga, amerlassusertik piniarfiginnertillu tulluusimaarutigigaat.
         
         
   3. Lisap oqaluttuaraa
      1. ullut arlaanni Nuummi Kalaaliaqqami aalisartoq aperisimallugu, aalisakkat mikisut tuniniagai suunersut nerineqarsinnaanersullu. Suna uffa Kujataani ammassaat taamak mikitigisinnaapput.

Atuartut marlukkaarlutik imaluunniit eqimattannguakkuutaarlutik tusarnaarnissaat innersuutigineqarpoq.

Atuartut tusarnaagartik minutsit arlallit atorlugit oqaluuserissavaat.

Qupperneq 15-mi atuartut podcasti oqaluttuaralugu naatsunnguanik immiussissapput. Quppernermi assit tusarnaarsimasannut eqqaasitsissutissatut iluaqutaasinnaapput.

Immiussineq:  ilitsersuut 1 uani takuk.

Immiussaq maannakkut assiliartaaqqatut ikkusimavoq. Assiliartaaraq kissaatigisaq malillugu sumulluunniit inissinneqarsinnaavoq. Tusarnaaqqinneqartuarsinnaallunilu.

Klassimi eqikkaaneq

Qupperneq 14-15-mut atatillugu suliaqarneq naammassippat klassi ataatsimoorluni oqaloqatigiinnissaq innersuutigineqassaaq. Innersuutigissavarput eqikkaanerup ingerlanerani taaguutit oqaatsillu pingaarnerit allattarfissuarmut allattornissaat.

Klassissinni oqaluuserisinnaavasi:

• Sooq Ilulissat Illoqarfik qaleraleqarfittut taagorneqarpa?
• Ukiuni tusintilinni qassini Kangia inoqarsimava?
• Angakkoq sunaana?
• Poul Egede kinaana, Kalaallit Nunaannilu sooq angalasimava?

Oqaloqatigiinnermut atatillugu ataani isumassarsiorsinnaavusi.

Taaguutit ilaannut Book Creatorimi quppernernik suliassanik sanasoqarsimavoq.

Ilissi nammineq quppernernik oqaloqatigiissutissanik, taaguutsinik oqaatsinillu pingaarnernik piumagussi ikkussisinnaavusi.

Taaguutsit oqaatsillu pingaarnerit

• Angakkoq – inuiaqatigiinni kalaallini pissaaneqartorujussuusimavoq, qutsinnerusumi pissaanillit piumasaannik nassuiaasinnaanini pissutigalugu. Angakkoq ukiut arlalippasuit ilinniarnermut atortarsimavai. Ilinniartitsisoq tassagajussimavoq angakkoq utoqqaasaaq pikkorissoq.
  Angakkunngussagaanni immikkut piginnaasaqartariaqarpoq. Anersaat assigiinngitsut toqusimasullu tarngi toorninermi attavigineqarsinnaasariaqarsimapput.

Uani annertunerusumik paasisassarsiorsinnaavutit.

Suli Kalaallit Nunaanni angakkoqarnerluni? 

• Kangiani uumasut – Kangiani uumasut Kujataanut naleqqiullugit allaanerupput. Tassunga pissutaavoq ilulissat sermimit igaraangamik imaq aalarulersittarpaa inuussutissallu nillikartillugit, uumasunut iluaqutaasumik. Uumasut tamarmik inuuniarnerminni alliartornerminnilu inuussutissanik pisariaqartitsipput, Kangiani inuussutissarpassuaqarpoq.

Aalisakkat Avannaaneersut Kujataaneersullu assigiinngissutaat qanoq takuneqarsinnaava?

• Qaleralik – tassaavoq issittumi aalisagaq Atlantikup avannarpasinnerusortaaneersoq. Oqaa angisuujuvoq anngajaanillu kiguteqarluni. Angissusaata oqimaassusaatalu annerpaaffigisinnaasai tassaapput 120-130 cm aamma 45-50 kg. Qaleralik natermiunut allanut amerlanernut sanilliullugu immap naqqaniinnaq inuuneq ajorpoq. Issittup imartaani 200-nit 2000-nut meterinik itissuliimmiittuuvoq. Qaleralik 700-nit 2000 meterit tikillugit majimit aggustip tungaanut suffisarpoq. Qulingiluanit qulit tikillugit ukioqaleraangami suffisinnaalersarpoq. Qalerallit tukerlaajusut 20 cm-rit pallillugit angissuseqaleraangamik naqqa qalipaatinittarpoq imaanullu itinerusunut ingerlaarnissamullu piareertarlutik.

Qaleralik aalisakkanik inuussuteqarpoq, s.i. saarulleeqqat raajallu.

Qaleralik aalisakkanut natermiunut allanut naleqqiullugu qanoq allaassuteqarpa?

• Ajoqersuiartortitaq – Ajoqersuiartortitaq nammineq upperisaminik siammarsaaniarluni ilagiit allat upperisaannit mumisitsiniarnermik suliaqarpoq.

Ajoqersuiartortitat upperisanik nalunaajaajartortitsisartunut atatillugu takuneqartarput, taakkulu anguniagaraat ilaagiitik inunnik allanik upperisamut mumisitsinissaat. Poul Egede ajoqersuiartortitaavoq.

Kristumiuussuseq upperisaavoq ajoqersuiartortitsisartoq. Upperisanik allanik ajoqersuiartortitsisartunik ilisimasaqarpisi?

Quppernerni atuartut oqaatsit pingaarnerit taaguutillu sammisimasasi atorlugit atuartut oqaaseqatigiiliussapput imaluunniit oqaluttuaaraliorlutik. Paasissutissaasivimminnut allassinnaavaat, immiussinnaavaat imaluuniit titartaasinnaapput assinillu ikkussuillutik. Suliaat podcastimik sammisaqarnerisa nanginneranut ilaassapput. 

Immiussineq assinillu ikkussuineq: ilitsersuut 1 aamma 2 uani takuk.

Atuartut quppernerni allatat atuassavat. Qupperneq 18-mi angakkut pillugu kiisalu quppernermi 19-mi Poul Egede pillugu allataqarpoq.

Kalaallit eqimattat akunnerminni angakkortik Poul Egedelu ilagalugu oqaloqatigiinnerat maannakkut immiutissavaat. Oqaloqatiatuaqagiinnermi sammineqassaaq Poul Egdeip ajoqersuiniarsarinera, tassa kristumiuussuseq oqaluttuassavaat kiisalu sooq kristumiunngussanerlutik. Angakkoq kalaallillu isumaqarput nammineq upperisartit, tassa Inuit upperisaat, ingerlatiinnassallugu.

Kristumiuussuseq imaluunniit Inuit upperisaat annertunerusumik paasisaqarfigineqarusuppat nittartakkani ukunani annertunerusumik paasissutissarsisinnaavusi. Inuit upperisaat aamma Kristumiuussuseq.

Oqaloqatigiinnertik immiutissavaat BookCreatorimullu ikkullugu.

Immiussineq: ilitsersuut 1 uani takuk.

Atuartut takorluussavaat neriartarfiit arlaannik saaffigineqarsimallutik, nerisarfimminnullu plakatinik 3-nik sanatitserusupput. Aajuna allataq atuartut BookCreatorimi pissarsiassaat:

Neriniartarfimmit ”Qaleralik”-mit saaffigineqarsimavusi. Neriniartarfik ammaqqammerpoq qalerannillu Kalaallit Nunaanneersunik sassaalliinissaq pikkoriffigerusuppaat.

Plakatinik pingasunik neriartarfimmi nivingasussanik sanatitserusupput. Kisianni plakatinut arlalinnik piumasaqarput:

1. Plakatit taakku pingasut makuninnga paasissutissanik imaqassapput:
   qaleralik nerisassatut

      nerisai sumilu uumasuunersoq

      inuunerata ingerlarnga

2. Plakatit tamarmik erseqqissaatissaqassapput assiliartaqarlutillu

Qupperneq 20-21 suliassamut atatillugu paasissutissaqarpoq. Quppernermi 20-mi nittartartakkamut linkit marluk ikkunneqarsimapput; royalgreenland.com aamma natur.gl. Qupperneq 21-mi qaleralik oqaasertalerlugu takussutissiarineqarsimavoq kiisalu qaleraliup assingi marluk. Atuartunut isumassarsiassatut ikkunneqarsimapput.

Qupperneq 22-27-mi plakatit pingasut assigiinngitsut qulerutassaat sananeqarsimapput. Sinissaq atuartut atorsinnaasaat naleqqussarsinnaasaallu ikkunneqarsimavoq. Atuartut nammineq plakatit qanoq ilusilersorneqassanersut aalajangissavaat.

Aajuku siunnersuutit atuartut unittoorsimappata suliaminnik naammassinninnissaanut kaammattuutaasinnaasut

1. Qaleralik nerisassatut

• nerisassani suni qaleralik atorneqartarpa?
• nerpia qanoq qalipaateqarpa?
• orsunik arrujaatsunik pingaaruteqartunik akoqarpa?
• qanoq aalisakkamit annertutigisoq nerisassatut atorneqarsinnaava?

2. Qaleralik, nerisai sumilu uumasuunersoq

• sunik nerisarpa?
• Kalaallit Nunaanni sumi uumasuuva?
• Imaani qanoq itissusilimmi uumasuuva?

3. Qaleralik inuuneratalu ingerlarnga

• qanoq utoqqaatigilersarpa?
• sumi qanoq innikkullu suffisarpa?
• Ingerlaartarpa?

Siunnersuut: Book Creatorimi “greenland halibut” “qaleralimmut” naleqqiullugu ujaraanni assit amerlanerit saqqummissapput.

Assinik allatanillu ikkussuineq: ilitsersuut 2 aamma 3 uani takuk.

Atuartut suliatik atuaqatiminnut saqqummiutissavaat.

Atuartut suliaannut atatillugu qisuariarnermi nersualaarinninneq tunngaviusariaqarpoq. Atuartut isummernissaminnut imatut kaammattorneqartariaqarput: suna pitsaasumik suliarineqarsimava – sunalu pitsaanerusumik suliarineqarsinnaava. Uani annertunerusumik isumassarsiorit.

Qisuariaatit tunngavigalugit atuartut suliaminnik allanngortiterinissaat tamatigut siunertarineqanngilaq, akerlianilli nersualaarutit atuartunit paasineqarnissaat suliarineqarnissaallu siunertarineqarpoq.

Kangiata Illorsuanit podcastinik allanik sammisaqarniaruit siunnersuutigisinnaavarput atuartut atuagaata Book Creatorip toqqornissaa, taamaaliornikkut tassunga atatillugu suliaqarnermi atoqqinneqarsinnaammat.

Klassip qisuariaataat atuartunit atorneqarnissaat kissaatigigukku suliaaminnik sammisaqarlutik nangitsinissaat siunertaralugu piffissamik periarfissiisinnaavutit. Taamaalillutik atuaqatiminnit qisuariatit atorsinnaavaat suliatillu allanngortiterlugit.

Podcasti Illoqarfik qaleraleqarfik Ilulissani Kangiata Illorsuanit inerisarneqarsimavoq.

Podcastimut Illoqarfik qaleraleqarfik ilinniartitsinermi ilinniusiat Lotte Brinkmannimit Daniella Maria Manuelimillu, Anholt Læringsværkstedimi Leg med IT suleqatigalugu inerisarneqarsimapput.

Book Creatorimi atuartut atuagaat Kivitsisamit suliniummut Nutaaliortamut atatillugu inerisarneqarsimavoq.

Ilisserut Rikke Falkenberg Kofoedmit aamma Daniella Maria Manuelmit, Leg med IT, inerisarneqarsimavoq.

Ilinniartitsinermi ilinniusiaq Illoqarfik qaleraleqarfik Creative Commonsip ataani CC:BY tunngavigalugu atorneqarsinnaanera saqqummersinneqarsimavoq.

Ilinniartitsinermi ilinniusiap oqaasertai, suliassartai assillu siaruarterneqarsinnaapput, assilineqarsinnaapput suliarineqarsinnaallutillu, taamaallaallu suminngaanernera imatut issuarneqarnissaa ‘Illoqarfik qaleraleqarfik by Isfjordscenteret Ilulissat’ kissaatigaarput.